آیه حرث
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام آیه | حرث |
| واقع در سوره | سوره بقره |
| شماره آیه | ۲۲۳ |
| جزء | ۲ |
| اطلاعات محتوایی | |
| شأن نزول | رد اعتقاد قوم یهود درباره محدودیت روابط زناشویی |
| مکان نزول | مدینه |
| موضوع | فقهی، اخلاقی |
| درباره | عدم محدودیت در روابط زناشویی |
آیهٔ حَرث (بقره (۲):۲۲۳) زنان را به مزرعه‌ای برای مردان تشبیه کرده است. به نظر برخی مفسران، خداوند با این تشبیه، هدف نهایی از ازدواج را حفظ حیات اجتماع و بقای نسل انسانی بیان کرده است. هم‌چنین گفته‌اند که این آیه، محدودیت روابط زناشویی را نفی می‌کند. مفسران گفته‌اند که این آیه در جواب قوم یهود و باطل شمردن اعتقاد نادرست آنان مبنی بر محدودیت آمیزش مرد با زن، نازل شده است. در ارتباط با تشبیه زن به مزرعه و احکام فقهی برآمده از این آیه دیدگاه‌های مختلفی در میان مفسران وجود دارد.
متن آیه و ترجمه
نِسَاؤُکُمْ حَرْثٌ لَّکُمْ فَأْتُواْ حَرْثَکُمْ أَنی شِئْتُمْ وَ قَدِّمُواْ لِأَنفُسِکمُ وَ اتَّقُواْ اللَّهَ وَ اعْلَمُواْ أَنَّکم مُّلَاقُوهُ وَ بَشِّرِ الْمُؤْمِنِینَ(۲۲۳)
|
زنانِ شما کشتزار شما هستند. پس، از هر جا [و هر گونه] که خواهید به کشتزار خود [در] آیید، و برای شخص خودتان [در بهره‌مندی از آنها] پیشدستی کنید و از خدا پروا کنید و بدانید که او را دیدار خواهید کرد، و مؤمنان را [به این دیدار] مژده ده. (۲۲۳)
|
شأن نزول
آیه دویست و بیست و سوم از سوره بقره را آیه حرث خوانده‌اند. در این آیه زنان به حرث تشبیه شده‌اند که به معنی بذرافشانی است و به مزرعه نیز اطلاق می‌شود. به گفته مفسران، این آیه در باطل شمردن اعتقاد نادرست یهودیان به محدودیت روابط زناشویی و در بیان جواز مطلق بهره‌بردن مردان از همسران خود نازل شده است.
تفسیرهای مختلف
در ارتباط با تشبیه زنان به مزرعه در این آیه، میان مفسران دیدگاه‌های مختلفی وجود دارد. مکارم شیرازی در تفسیر نمونه منظور خداوند از این تشبیه را اشاره به هدف نهایی ازدواج که نه فقط در اطفای شهوات و نیازهای جنسی بلکه حفظ حیات اجتماعی و بقای نسل انسانی است، می‌داند. محمود طالقانی نیز در تفسیر پرتوی از قرآن، تشبیه زن به مزرعه را تشبیهی مطابق با خلقت زن دانسته که در آن تمام اندام و توانایی‌های درونی و بیرونی زن پیرامون رحم و توانایی فرزند‌پروری او شکل گرفته است. علامه طباطبائی ادامه این آیه را در بیان هدف تولید نسل و شکل‌دهی جامعهٔ انسانی می‌داند که از مؤمنان می‌خواهد تا در این فرزندآوری به آخرت خود بیندیشند.
کاربرد فقهی
فضل بن حسن طبرسی از قول برخی مفسران نقل می‌کند که با توجه به معنای واژهٔ «أنَی» در زبان عربی، بهره بردن مرد از همسر خود در هر زمان و در هر مکان و به هر کیفیتی که میل آنهاست، جایز است. اما برخی دیگر، اطلاق این آیه را تنها از جهت زمان دانستند. برخی دیگر گفته‌اند که اطلاق این آیه از جهت زمان، در غیر از دوران حیض است؛ چرا که بر اساس آیه حیض، آمیزش مرد و زن در این دوران حرام است.
مالک بن انس از پیشوایان فقهی اهل‌سنت با استناد به این آیه، آمیزش مرد با زن از پشت را جایز دانسته است. شیخ طوسی پس از ذکر مخالفت غالب مفسران و فقهای اهل‌سنت با نظر مالک، تمام دلایلی که علیه او اقامه شده را برشمرده و رد می‌کند و دلالت این آیه بر جواز آمیزش از پشت را بدون اشکال می‌داند. در مقابل، برخی از مفسران شیعه قائلند که با توجه به واژه حرث در این آیه، تنها آمیزشی را می‌توان جایز شمرد که بتوان از آن تولید مثل کرد و از آنجا که نمی‌توان با آمیزش از پشت فرزندی به دنیا آورد، آیه در مقام بیان جواز این قسم از کامجویی نیست.
پانویس
- ↑ خراسانی، «آیات نامدار»، ص۳۸۱.
- ↑ بلاغی، آلاءالرحمن، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۱۹۹.
- ↑ جرجانی، درج الدرر، ۱۴۳۰ق، ج۱، ۳۲۰.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۱۴۱.
- ↑ طالقانی، پرتوی از قرآن، ۱۳۶۲ش، ج۲، ص۱۳۴.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۲۱۴.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۵۶۴.
- ↑ طوسی، التبیان، ج۲، ص۲۲۳.
- ↑ طباطبائی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۲۱۲.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۵۶۵.
- ↑ طوسی، التبیان، ج۲، ص۲۲۳ و ۲۲۴.
- ↑ مغنیه، الکاشف، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۳۳۷، نجفی، محمدحسن، جواهرالکلام، ج۲۲، ص۱۰۶.
- ↑ در میان فقها نیز با استناد به واژه «حرث» در آیه قائل به تحریم آمیزش از پشت وجود دارد. صاحب جواهر قول به تحریم را به فاضل آبی(آوی) مولف کتاب کشف الرموز فی شرح المختصر النافع نسبت داده است و استدلالشان نیز بر این اساس است که فرزندآوری که لازمه «حرث» (زمین کِشت)بودن زن است؛ با آمیزش از پشت ممکن نیست «فان موضع الحرث الذي يتوقع منه حصول الولد القبل لا الدبر.» جواهر الکلام، ج۲۲، ص۱۰۶.
منابع
- بلاغی نجفی، محمدجواد، آلاء الرحمن فی تفسیر القرآن، قم، بنیاد بعثت، ۱۴۲۰ق.
- جرجانی، عبدالقاهر بن عبدالرحمن، درج الدرر فی تفسیر القرآن، اردن، دارالفکر، ۱۴۳۰ق.
- خراسانی، علی، «آیات نامدار»، دائرة المعارف قرآن کریم، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۲ش.
- طالقانی، محمود، پرتویی از قرآن، تهران، شرکت سهامی انتشار، ۱۳۶۳ش.
- طباطبائی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۰ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصرخسرو، ۱۳۷۲ش.
- طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار إحیاء التراث.
- مغنیه، محمد جواد، التفسیر الکاشف، قم، دارالکتاب الإسلامی، ۱۴۲۴ق.